Czym jest pełnomocnictwo?

Pełnomocnictwo to umocowanie do działania w cudzym imieniu oparte na oświadczeniu reprezentowanego (art. 96 KC). Jest to czynność prawna, której treścią jest oświadczenie woli mocodawcy upoważniające osobę lub osoby do dokonywania w jego imieniu czynności prawnych określonych w pełnomocnictwie, a mówiąc prościej – stanowi formę upoważnienia jednej osoby przez drugą, aby ta w imieniu dającego pełnomocnictwo dokonała określonej w pełnomocnictwie czynności prawnej.  Pełnomocnictwo może wynikać z mocy prawa, np. przedstawicielem ustawowym dziecka jest jego rodzic (prawny opiekun) lub z upoważnienia (umocowania) pełnomocnika do działania. Może przyjąć formę ustną (takie zwykle jest składane do protokołu na rozprawie, tj. w sądzie, lub w urzędzie) lub pisemną, gdzie udzielający pełnomocnictwa składa swój podpis pod dokumentem opisującym, jakie czynności może w jego imieniu i na jego rzecz podejmować właśnie ustanawiany pełnomocnik. Czynności wykonane przez pełnomocnika mają konsekwencje dla osoby lub podmiotu, który reprezentuje.

Jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie. Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie (art. 99 § 1 i 2 KC).

PEŁNOMOCNICTWO DO DOKONYWANIA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Każda czynność prawna, w tym zaciągnięcie zobowiązania lub rozporządzenie prawem, może być dokonana osobiście albo przez pełnomocnika. Pełnomocnik zawsze działa w imieniu i na rzecz mocodawcy i czynności prawne dokonane przez pełnomocnika w granicach umocowania pociągają za sobą skutki prawne bezpośrednio dla mocodawcy.

Rodzaje pełnomocnictw

Zgodnie z kodeksem cywilnym pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej może być:

1. Pełnomocnictwem ogólnym, które upoważnia pełnomocnika do dokonywania czynności zwykłego zarządu; należy zaznaczyć, że nie ma katalogu czynności zwykłego zarządu, dlatego w każdym przypadku okoliczności danej sprawy oceniane z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki decydują czy dana czynność prawna mieści się w granicach zwykłego zarządu czy też jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd,
2. Pełnomocnictwem rodzajowym, które jest umocowaniem do dokonywania określonego rodzaju czynności prawnych przekraczających zwykły zarząd, oraz
3. Pełnomocnictwem szczególnym, które jest umocowaniem do dokonania poszczególnej czynności przekraczającej zwykły zarząd.
   Pełnomocnictwem specjalnym jest prokura, której udzielić może jedynie przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców i której udzielenie i odwołanie przedsiębiorca jest obowiązany zgłosić do właściwego rejestru przedsiębiorców. Prokura z mocy samego prawa umocowuje do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, przy czym do zbycia przedsiębiorstwa oraz oddania przedsiębiorstwa do czasowego korzystania, a także do zbycia i obciążenia nieruchomości prokurent musi legitymować się pełnomocnictwem szczególnym, upoważniającym do dokonania danej czynności.

Forma pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo ogólne upoważniające do dokonywana czynności zwykłego zarządu powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie.

Jeżeli natomiast do ważności czynności prawnej wymagana jest forma pisemna albo forma szczególna, a więc forma z poświadczeniem podpisu, forma z datą pewna lub forma aktu notarialnego, pełnomocnictwo do dokonania takiej czynności powinno być udzielone w takiej samej formie.

Kto może udzielić pełnomocnictwa?

Pełnomocnictwa może udzielić każda osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych mogą udzielić pełnomocnictwa tylko co do czynności, których same mogłyby skutecznie dokonać. Osoby nie mające zdolności do czynności prawnych pełnomocnictwa udzielić nie mogą – są one reprezentowane przez swoich przedstawicieli ustawowych (co do zasady – rodziców) lub przedstawicieli ustanowionych przez sąd, którzy mogą udzielać pełnomocnictw do działania w ich imieniu, jako przedstawicieli osób nie posiadających zdolności do czynności prawnych.

Pełnomocnictwa mogą udzielać również osoby prawne, tj.:

• spółki kapitałowe:
  • spółka akcyjna,
  • spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
• spółdzielnia,
• przedsiębiorstwo państwowe,
• jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo,
• Kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne – diecezje, parafie, organizacje kościelne itp.,
• szkoła wyższa,
• fundacja,
• państwowa lub samorządowa instytucja kultury,
• instytut badawczy
• partia polityczna,
• stowarzyszenie rejestrowe,
• samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,
• związek zawodowy;

oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną, tj.:

• spółka jawna,
• spółka partnerska,
• spółka komandytowa,
• spółka komandytowo-akcyjna,
• wspólnota mieszkaniowa,
• spółka akcyjna w organizacji,
• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji,
• partia polityczna niewpisana do ewidencji,
• stowarzyszenie zwykłe,
• jednostka budżetowa,

przy czym w ich imieniu pełnomocnictw udzielają osoby uprawnione do ich reprezentacji.

Odwołanie i wygaśnięcie pełnomocnictwa

Co do zasady pełnomocnictwo może być odwołane przez mocodawcę w każdym czasie. W skutek odwołania pełnomocnictwo wygasa. Pełnomocnictwo wygasa ponadto w przypadku zrzeczenia się pełnomocnictwa przez pełnomocnika, upływu czasu, na który pełnomocnictwo było udzielone, dokonania czynności, której dotyczyło umocowanie, śmierci mocodawcy lub pełnomocnika, utraty przez osobę prawną, będącą pełnomocnikiem lub mocodawcą, osobowości prawnej, oraz w przypadku wygaśnięcia stosunku prawnego, który był podstawą pełnomocnictwa.

Po wygaśnięciu pełnomocnictwa pełnomocnik ma obowiązek zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa.

Czynności prawne dokonane przez pełnomocnika po wygaśnięciu umocowania, ale w jego pierwotnych granicach, są ważne, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub mogła się o tym łatwo dowiedzieć.

Kiedy pełnomocnictwo wygasa?

• w procesie cywilnym – pełnomocnictwo wygasa w razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności, jednakże pełnomocnik procesowy działa aż do czasu zawieszenia postępowania (art. 96 KPC)
• w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym – z chwilą wypowiedzenia pełnomocnictwa przez mocodawcę, w razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności sądowej (jednakże pełnomocnik procesowy działa aż do czasu zawieszenia postępowania) (art. 40-42 PPSA)
• pełnomocnictwo udzielone do dokonania konkretnej czynności prawnej – z chwilą dokonania czynności
• pełnomocnictwo udzielone na konkretny okres – z upływem tego okresu
• w każdym przypadku – z chwilą jego wypowiedzenia przez mocodawcę (chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku), śmierci mocodawcy lub pełnomocnika (chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa) (art. 101 KC)

Czynności dokonane przez rzekomego pełnomocnika

Jeżeli pełnomocnik zawierający umowę nie ma umocowania lub przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w imieniu której została zawarta. Druga strona umowy może wyznaczyć osobie, w imieniu której umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy, a po bezskutecznym upływie wskazanego terminu staje się wolna od zobowiązania.

Jednostronna czynność prawna dokonana przez rzekomego pełnomocnika jest natomiast zawsze nieważna.

PEŁNOMOCNICTWO DO DOKONYWANIA CZYNNOŚCI W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników. Pełnomocnik jest obowiązany przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub uwierzytelniony odpis pełnomocnictwa. W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu.

Pełnomocnicy

Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nie posiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego – w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi – adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot.

W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.

Rodzaje pełnomocnictw

Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego pełnomocnictwo może być: pełnomocnictwem procesowym ogólnym, pełnomocnictwem procesowym do prowadzenia poszczególnej sprawy, pełnomocnictwem do dokonywania niektórych tylko czynności procesowych, albo pełnomocnictwem szerszym niż pełnomocnictwo procesowe.
Pełnomocnictwo procesowe ogólne i pełnomocnictwo procesowe do prowadzenia poszczególnej sprawy obejmuje z samego prawa umocowanie do:

1. Wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;
2. Wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;
3. Udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;
4. Zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;
5. Odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej

Zakres, czas trwania i skutki umocowania szerszego niż pełnomocnictwo procesowe, jak również umocowanie do poszczególnych czynności procesowych, ocenia się według treści pełnomocnictwa oraz przepisów prawa cywilnego.

Wypowiedzenie pełnomocnictwa

Wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia go o tym, w stosunku zaś do przeciwnika i innych uczestników – z chwilą doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd.
Adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, obowiązany jest działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go od tego obowiązku. Każdy inny pełnomocnik powinien, mimo wypowiedzenia, działać za mocodawcę przez ten sam czas, jeżeli jest to konieczne do uchronienia mocodawcy od niekorzystnych skutków prawnych.
W razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności sądowej pełnomocnictwo wygasa, jednakże pełnomocnik procesowy powinien działać aż do czasu zawieszenia postępowania.

Jak odwołać pełnomocnictwo?

Pełnomocnictwo można odwołać przez złożenie ustnego oświadczenia pełnomocnikowi o jego odwołaniu. Pewniejsza jednak będzie forma pisemna, ponieważ potwierdzenie otrzymania pisma zawierającego informację o odwołaniu pełnomocnictwa będzie stanowiło dla odwołującego je dowód, że jego oświadczenie dotarło do (byłego już) pełnomocnika.

Należy zauważyć, że jeśli pełnomocnictwo zostało udzielone w formie aktu notarialnego, nadal nie ma wymogu, by odwołać je również w takiej formie. Niemniej jednak za złożeniem oświadczenia o odwołaniu pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego (najlepiej u tego samego notariusza, u którego udzielono pełnomocnictwa) przemawia fakt, że pełnomocnik jest uprawniony do pobierania w dowolnej ilości odpisów tak udzielonego pełnomocnictwa. Adnotacja o jego odwołaniu uniemożliwi pobranie kolejnych odpisów.