Podział majątku wspólnego małżonków

Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje z mocy ustawy wspólność majątkowa. Małżonkowie mogą jednak przez umowę majątkowa małżeńską zawartą w formie aktu notarialnego ustawową wspólność majątkową małżeńską rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową. Umowa majątkowa małżeńska może byc zawarta przed zawarciem małżeństwa.

Majątek wspólny małżonków

W przypadku, gdy między małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa, do ich majątku wspólnego wchodzą:

- przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich,

- pobrane wynagrodzenia za pracę,

- dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

- dochody z ich majątku wspólnego,

- dochody z majątku osobistego każdego z małżonków,

- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Majatek osobisty małżonka

Majątek osobisty każdego z małżonków pomiędzy którymi istnieje wspólność ustawowa majątkowa obejmuje przedmioty majątkowe:

- nabyte przez tego małżonka przed powstaniem wspólności ustawowej,

- nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,

- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego,

- inne przedmioty majątkowe wymienione w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Zasadą jest, że oboje małżonkowie maja równe udziały w majątku wspólnym, chyba że w umowie majątkowej małżeńskiej postanowią inaczej.

W przypadku gdy małżonkowie zawarli umowę majątkową, którą ustawową wspólność majątkową rozszerzyli lub ograniczyli, postanowienia umowy decydują o tym jakie składniki majątkowe wchodzą do majątku wspólnego małżonków, a jakie do ich majątków osobistych.

Ustanie wspólności majątkowej
W czasie trwania pomiędzy małżonkami wspólności, czy to ustawowej czy umownej, żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego ani rozporządzać lub zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Ustanie zatem wspólności majątkowej jest warunkiem przeprowadzenia podziału majątku wspólnego.

Wspólność majątkowa małżeńska, zarówno ustawowa jak i umowna, ustaje w następujących przypadkach:
1/ w przypadku orzeczenia przez sąd rozwodu małżonków,
2/ w przypadku orzeczenia przez sąd separacji małżonków,
3/ w przypadku ustanowienia  między małżonkami rozdzielności majątkowej, czy to przez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej przez małżonków czy na mocy orzeczenia sądu,
4/ w przypadku ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków.

Wspólność majątkowa małżeńska ustaje także w przypadku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, jednakże w takim przypadku dokonanie podziału majątku wspólnego przez małżonków jest wyłączone z mocy wyraźnego przepisu prawa.

W wyniku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej małżonkowie nie mają majątku wspólnego lecz majątki osobiste, w skład których wchodzi obok ich dotychczasowych majątków osobistych, udział wynoszący co do zasady jedną drugą części w ich dotychczasowym majątku wspólnym.

Podział  sądowy lub umowny
Małżonkowie mogą dokonać podziału dotychczasowego majątku wspólnego w umowie, a w przypadku braku zgody każdy z małżonków może wystąpić do sądu o dokonanie podziału tego majątku.

Umowa o podział majątku wspólnego może zostać zawarta w formie ustnej, pisemnej zwykłej lub pisemnej kwalifikowanej (pismo z datą pewną, pismo z podpisem notarialnie poświadczonym, akt notarialny), przy czym jeżeli w skład dzielonego majątku wchodzi nieruchomość, użytkowanie wieczyste lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu  umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

W przypadku podziału sądowego podział obejmuje:

- cały majątek wspólny,

- wartość przedmiotów wchodzących w skład majątku określana jest według kryteriów obiektywnych - cen rynkowych,

- podział dokonany jest przede wszystkim przez podział fizyczny przedmiotów  majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego,

- sąd decyduje o wysokości i terminach ewentualnych spłat czy dopłat.

W przypadku podziału umownego strony mogą ograniczyć podział tylko do części majątku wspólnego, mogą przy ustalaniu wartości poszczególnych przedmiotów uwzględnić ich subiektywną wartość, a także mogą dowolnie ustalić komu przypadną poszczególne przedmioty oraz wysokość i terminy ewentualnych spłat czy dopłat.

Skład i wartość poszczególnych składników majątku wspólnego
Celem dokonania podziału małżonkowie powinni wskazać skład i wartość poszczególnych składników majątku wspólnego oraz określić sposób podziału.

Przedmiotem podziału są aktywa wchodzące w skład majątku wspólnego w dacie ustania wspólności, a istniejące w chwili dokonywania podziału. Wartość aktywów, które zostały zbyte lub zużyte bezpodstawnie lub roztrwonione przez jednego z małżonków, a także wartość przedmiotów majątkowych, które nie weszły do wspólności z winy jednego z małżonków, mogą być uwzględniane przy dokonywaniu podziału w ten sposób, że ich wartość zostanie zaliczana na poczet udziału tego z małżonków, którego zawinione zachowanie spowodowało uszczuplenie majątku wspólnego. W związku z tym, że podział obejmuje tylko aktywa, a nie pasywa wchodzące w skład majątku wspólnego, ewentualne porozumienie stron co do wykonania czy spłaty przez jedną z nich zobowiązań związanych z majątkiem wspólnym nie skutkuje względem wierzycieli - odniesie skutki wyłącznie pomiędzy małżonkami.

Sposoby podziału
Celem podziału majątku wspólnego poszczególne przedmioty wchodzące w skład tego majątku mogą być:
1/ podzielone fizycznie między małżonków - jeżeli jednemu z małżonków w wyniku podziału fizycznego przypadną przedmioty majątkowe, których łączna wartość jest niższa niż wartość przysługującego mu udziału w majątku wspólnym, może domagać się od drugiego małżonka uiszczenia na jego rzecz dopłat celem wyrównania różnicy; nie można dokonać fizycznego podziału rzeczy, jeżeli byłby on sprzeczny z przepisami ustawy, społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzecze albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub zmniejszenie jej wartości;
2/ przyznane jednemu z małżonków - w takim wypadku drugi małżonek może domagać się uiszczenia na jego rzecz spłaty celem wyrównania różnicy pomiędzy wartością przysługującego mu udziału w majątku wspólnym a wartością otrzymanych przedmiotów,
3/ sprzedane, a suma uzyskana ze sprzedaży podzielona między małżonkami proporcjonalnie do przysługujących im udziałów w majątku wspólnym.

Rozliczenie wydatków i nakładów

W przypadku, gdy małżonkowie obok majątku wspólnego mieli także majątki osobiste, przy podziale majątku wspólnego powinny zostać rozliczone wydatki i nakłady poczynione z majątku osobistego na majątek wspólny lub z majątku wspólnego na majątek osobisty.

Zasadą jest, że każdy z małżonków jest obowiązany zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych dokonanych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód oraz może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny, przy czym nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Te same zasady dotyczą długu jednego z małżonków zaspokojonego z majątku wspólnego.