Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu – Roszczenia o słuszne zadośćuczynienie

Słuszne zadośćuczynienie

Zgodnie z Artykułem 41 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, jeżeli Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne Polski pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie.

Zgodnie z Wytycznymi dotyczącymi praktyki wydanymi przez Przewodniczącego Trybunału na podstawie Artykułu 32 Regulaminu Trybunału z dnia 28 marca 2007 r., Trybunał zasądzi tylko takie zadośćuczynienie, które uzna za „słuszne” w danych okolicznościach. W konsekwencji Trybunał bierze pod uwagę szczególne okoliczności każdej sprawy.

Trybunał może zdecydować, że w odniesieniu do niektórych zarzutów stwierdzenie naruszenia stanowi samo w sobie wystarczające słuszne zadośćuczynienie, bez potrzeby finansowej rekompensaty. Trybunał może również na zasadzie słuszności przyznać mniej niż wartość szkody rzeczywiście poniesionej lub wysokość kosztów i wydatków rzeczywiście poniesionych albo w ogóle nie przyznać żadnego zadośćuczynienia, na przykład wtedy, gdy wysokość szkody lub poziom kosztów wynikają z winy skarżącego.

Ustalając wysokość zadośćuczynienia, Trybunał nie jest związany wnioskami skarżącego jako strony pokrzywdzonej naruszeniem oraz Polski jako strony odpowiedzialnej za interes publiczny. Trybunał zwykle bierze pod uwagę lokalne uwarunkowania ekonomiczne, ale nie jest związany standardami stosowanymi w Polsce.

Warunkiem przyznania słusznego zadośćuczynienia jest zastosowanie się do formalnych i materialnych wymogów wynikających z Konwencji i Regulaminu Trybunału.

Wymogi formalne roszczeń o słuszne zadośćuczynienie:

Terminy oraz inne wymogi formalne dotyczące zgłaszania roszczeń o słuszne zadośćuczynienie są zawarte w Regule 60 Regulaminu Trybunału, której odpowiednia część stanowi:

1. „ Skarżący, który chciałby mieć zasądzone słuszne zadośćuczynienie na podstawie Artykułu 41 Konwencji w przypadku, gdy Trybunał stwierdzi naruszenie jego praw wynikających z Konwencji, powinien w tym celu wystąpić z wyraźnym roszczeniem.
2. Skarżący powinien szczegółowo określić, rozpisując na pozycje, wszystkie roszczenia i przedłożyć wszelkie stosowne dokumenty potwierdzające je, w terminie wyznaczonym na składanie przez skarżącego uwag co do przedmiotu sprawy, o ile Przewodniczący Izby nie zarządzi inaczej.
3. W razie niedopełnienia przez skarżącego wymogów określonych w poprzedzających ustępach, Izba może odrzucić roszczenia w całości lub w części…”.

W związku z powyższym, konkretne roszczenia powinny być potwierdzone stosowną dokumentacją dowodową, bez której nie może przyznać żadnego zadośćuczynienia. Trybunał odrzuci również roszczenia przedstawione w formularzu skargi, ale nie zgłoszone ponownie na właściwym etapie postępowania oraz roszczenia zgłoszone po terminie.

Wymogi materialne roszczeń o słuszne zadośćuczynienie:

Słuszne zadośćuczynienie może zostać przyznane na podstawie Artykułu 41 Konwencji w związku ze:

• szkodą majątkową;
• szkodą niemajątkową; oraz
• kosztami i wydatkami.

Szkoda w ogólności

Musi zachodzić wyraźny związek przyczynowy pomiędzy zgłoszoną szkodą a zarzucanym naruszeniem. Trybunał nie uzna za wystarczające istnienie tylko luźnego związku pomiędzy zarzucanym naruszeniem a szkodą ani też samego przypuszczenia co do tego, jak mogłoby być.

Odszkodowanie może zostać przyznane w takim stopniu, w jakim szkoda jest rezultatem ustalonego naruszenia. Nie przyznaje się zadośćuczynienia za szkodę będącą skutkiem zdarzenia lub sytuacji, które nie zostały uznane za naruszenie Konwencji, ani za szkodę związaną ze skargami (zarzutami) uznanymi za niedopuszczalne na wcześniejszym etapie postępowania.

Trybunał zasądza zadośćuczynienie w celu zrekompensowania skarżącemu rzeczywistych, krzywdzących skutków naruszenia. Celem zadośćuczynienia nie jest ukaranie państwa przeciwko któremu złożona została skarga. Trybunał uznawał jak dotąd za niewłaściwe uznawanie roszczeń odszkodowawczych określanych mianem „karnych”, „kwalifikowanych” lub „z nawiązką”.

Szkoda majątkowa

W odniesieniu do szkody majątkowej zasadą jest, że skarżący powinien być tak dalece jak to możliwe, postawiony w sytuacji w jakiej byłby, gdyby ustalone naruszenie nie miało miejsca, innymi słowy restitutio in integrum. Może to obejmować odszkodowanie za straty rzeczywiście poniesione (damnum emergens) oraz straty lub utratę zysku spodziewanego w przyszłości (lucrum cessans).

Do skarżącego należy wykazanie, że szkoda jest wynikiem zarzucanego naruszenia lub naruszeń. Skarżący powinien przedstawić stosowne dokumenty w celu potwierdzenia, tak dalece jak to możliwe, nie tylko samego istnienia, ale również wysokości lub wartości szkody.

Trybunału zwykle przyznaje zadośćuczynienie odpowiadające pełnej wysokości obliczonej szkody. Jednakże, jeżeli rzeczywista szkoda nie może być precyzyjnie obliczona, Trybunał oszacowuje wysokość szkody w oparciu o fakty, którymi dysponuje. Jest również możliwe, że Trybunał ze względów słuszności przyzna zadośćuczynienie mniejsze niż wysokość szkody.

Szkoda niemajątkowa

Trybunał zasądza zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową w celu zrekompensowania skarżącemu krzywd niematerialnych, na przykład cierpień psychicznych lub fizycznych.

Z natury szkody niemajątkowej wynika to, że nie można jej precyzyjnie obliczyć. Jeżeli ustalono, że szkoda taka nastąpiła, a Trybunał uważa przyznanie rekompensaty pieniężnej za konieczne, dokona oszacowania na zasadzie słuszności, uwzględniając standardy wypracowane w jego orzecznictwie.

Skarżący, którzy życzą sobie odszkodowania za szkodę niemajątkową, mogą sami określić kwotę, która w ich ocenie byłaby słuszna. Skarżący, którzy uważają się za pokrzywdzonych więcej niż jednym naruszeniem, mogą żądać albo jednej kwoty obejmującej wszystkie zarzucane naruszenia, albo odrębnych kwot w odniesieniu do każdego zarzucanego naruszenia.

Koszty i wydatki

Trybunał może nakazać zwrot kosztów i wydatków, które poniósł skarżący – najpierw na poziomie krajowym, a następnie w postępowaniu przed samym Trybunałem – usiłując zapobiec zaistnieniu naruszenia lub próbując uzyskać odszkodowanie za to naruszenie. Do takich kosztów i wydatków zwykle zalicza się koszty pomocy prawnej, opłaty sądowe itp. Mogą one również obejmować wydatki na podróż i utrzymanie, w szczególności, gdy poniesiono je w związku z obecnością na rozprawie przed Trybunałem.

Trybunał uwzględnia roszczenia o zwrot kosztów i wydatków tylko w takim stopniu w jakim wiążą się one ze stwierdzonymi naruszeniami. Odrzuca je w takim zakresie, w jakim odnoszą się do skarg, w których nie stwierdzono naruszenia, lub do skarg, które zostały uznane za niedopuszczalne. Z tego względu, skarżący mogą wiązać poszczególne pozycje roszczeń z konkretnymi skargami (zarzutami).

Koszty i wydatki muszą zostać faktycznie poniesione. Oznacza to, że skarżący poniósł je lub jest zobowiązany je ponieść na mocy prawa lub zobowiązania umownego. Odlicza się wszelkie kwoty uiszczone przez lub należne od władz krajowych lub Rady Europy w ramach pomocy prawnej.

Poniesienie kosztów i wydatków musiało być konieczne. Oznacza to, że musiały być nieuniknione w celu zapobieżenia naruszeniu lub uzyskania odszkodowania za naruszenie.

Koszty i wydatki muszą być w rozsądnej wysokości. Jeżeli Trybunał uznaje je za nadmierne, przyznaje kwotę, która w jego szacunku, jest rozsądna.

Trybunał wymaga dowodów, takich jak szczegółowe rachunki i faktury. Muszą one być wystarczająco szczegółowe, aby umożliwić Trybunałowi ustalenie, w jakim zakresie zostały spełnione powyższe wymagania.

Dane do płatności

Skarżący powinni wskazać rachunek bankowy, na który mają zostać wpłacone wszelkie przyznane kwoty. Jeżeli skarżący życzy sobie, aby konkretne kwoty, na przykład kwoty przyznane tytułem zwrotu kosztów i wydatków, zostały wpłacone osobno, na przykład bezpośrednio na rachunek bankowy ich przedstawicieli, powinien to wystąpić.

Forma zadośćuczynienia przyznanego przez Trybunał

Trybunał zasądza zadośćuczynienie zwykle w formie kwoty pieniężnej, którą pozwane państwo jest zobowiązane zapłacić osobie pokrzywdzonej lub osobom pokrzywdzonym stwierdzonym naruszeniem. Tylko w wyjątkowych przypadkach Trybunał może rozważyć wydanie orzeczenia wynikowego („consequential order”), zmierzającego do zakończenia naruszeniu lub jego naprawienia. Jednakże, Trybunał może, według własnego uznania, wydać wytyczne co do wykonania jego wyroku (Artykuł 46 Konwencji).

Zadośćuczynienie pieniężne na podstawie Artykułu 41 zasądza się w euro (EUR, €) bez względu na to, w jakiej walucie skarżący określił roszczenia. Jeżeli skarżący ma otrzymać zapłatę w walucie innej niż euro, Trybunał przeliczy zasądzoną kwotę na tę inną walutę według kursu wymiany z daty zapłaty. Formułując roszczenia skarżący powinien, gdy jest to zasadne, rozważyć konsekwencje tej zasady w świetle przeliczania kwot wyrażonych w walucie innej niż euro na euro lub odwrotnie.

Trybunał z urzędu wyznaczy termin do dokonania zapłaty; termin ten wynosi zwykle trzy miesiące od daty, w której wyrok Trybunału stał się ostateczny i wiążący. Trybunał z urzędu zasądza również odsetki za opóźnienie należne w przypadku przekroczenia tego terminu, zwykle według prostej stawki równej marginalnej stawce kredytowej Europejskiego Banku Centralnego w okresie opóźnienia powiększonej o trzy punkty procentowe.