Wspólność i rozdzielność majątkowa małżeńska

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa. Małżonkowie mogą jednak w umowie zawartej w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową, w tym rozdzielność z wyrównaniem dorobków, przy czym umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Umowa majątkowa małżeńska zawarta przez małżonków może być w każdym czasie przez nich zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że małżonkowie postanowią inaczej.

USTAWOWA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA

Majątek wspólny

Przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich wchodzą do majątku wspólnego, chyba że zgodnie z wyraźnym przepisem prawa należą do majątku osobistego małżonka.

Do majątku wspólnego należą ponadto:

• pobrane wynagrodzenia za pracę,
• dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• dochody z majątku wspólnego,
• dochody z majątku osobistego każdego z małżonków,
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Majątek osobisty

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego,
• inne przedmioty majątkowe wymienione w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,

Udziały w majatku wspólnym

Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, chyba że w umowie majątkowej małżeńskiej postanowią inaczej. W czasie trwania wspólności żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego ani rozporządzać lub zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Zarząd majątkiem wspólnym 

Małżonkowie są zobowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać przedmiotami majątkowymi służącymi jemu do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej, a innymi przedmiotami majątkowymi wchodzącymi w skład majątku majątkiem wspólnego, tylko o tyle o ile drugi małżonek nie sprzeciwi się czynności zarządu zamierzonej przez jego małżonka.

Zgoda drugiego małżonka jest jednak wymagana do dokonania czynności prawnych prowadzących do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, a ponadto  do zbycia, odpłatnego nabycia lub obciążenia praw rzeczowych, których przedmiotem jest budynek lub lokal, przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolnego oraz do dokonania darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych,

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Zobowiązania podatkowe

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe każdego z małżonków pozostajacych we współności obejmuje ich majątki osobiste oraz majątek wspólny.

Upadłość

W razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków wspólność ustawowa między małżonkami ustaje z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości, a majątek wspólny wchodzi do masy upadłości; małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, przy czym domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa.

ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA

Majątki osobiste małżonków

W przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonkowie nie mają majątku wspólnego, lecz majątki osobiste.

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej,
• przedmioty nabyte w czasie wspólności majątkowej do majątku osobistego małżonka,
• udział wynoszący co do zasady jedną drugą  części w przedmiotach wchodzących w skład dotychczasowego majątku wspólnego małżonków,
• przedmioty majątkowe nabyte przez małżonka od daty zawarcia umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową.

Podział  dotychczasowego majątku wspólnego

Każdy z małżonków może żądać podziału ich dotychczasowego majątku wspólnego oraz  rozporządzać lub zobowiązywać się do rozporządzania swoim udziałem w poszczególnych przedmiotach należących do dotychczasowego majątku wspólnego. W przypadku podziału majątku wspólnego każdy z małżonków jest obowiązany zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych dokonanych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód oraz może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny,

Zarząd

Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem osobistym.

Małżonek może powoływać się względem osób trzecich na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

Należy zaznaczyć, że przyjęty przez małżonków ustrój rozdzielności majątkowej nie znosi praw i obowiązków wynikających z zasad obowiązujących w stosunkach rodzinnych, w szczególności rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny, wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny.

Zobowiązania podatkowe

Każdy z małżonków odpowiada za zobowiązania podatkowe powstale po ustanowieniu rozdzielności swoim majątkiem osobistym,

Upadłość

W przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości małżonka dotychczasowy majątek wspólny małżonków nie wchodzi do masy upadłości po upływie dwóch lat licząc od daty zawarcia umowy wprowadzającej rozdzielność.

ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z WYRÓWNANIEM DOROBKÓW

Małżonkowie mogą także ustanowić umową ozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Dorobek

Przez dorobek każdego z małżonków należy rozumieć wzrost wartości jego majątku osobistego powstały po zawarciu umowy wprowadzającej rozdzielność.

Jeżeli małżonkowie nie postanowią inaczej w umowie majątkowej, przy obliczaniu dorobków każdego z małżonków pomija się:

• przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej,
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,
• przedmioty majątkowe wymienione w art. 33 pkt 2, 5-7, 9 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,   w tym wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub innej działalności zarobkowej,
• przedmioty nabyte w zamian za wyżej wymienione pzredmioty majątkowe,
• natomiast dolicza się:
• wartość darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób,
• wartość usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,
• wartość nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia.

Skutki wprowadzenia rozdzielności z wyrównaniem dorobków

Zawarcie umowy majątkowej wprowadzającej w małżeństwie ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków wywołuje takie same skutki we wzajemnych stosunkach majątkowych małżonków, jak w przypadku wprowadzenia przez nich zwykłej rozdzielności majątkowej.

Jednakże, w przypadku ustania rozdzielności majątkowej, na przykład w przypadku zmiany lub rozwiązania umowy majątkowej małżeńskiej, którą małżonkowie wprowadzili rozdzielność lub w przypadku ustania małżeństwa, małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania jego dorobku przez zapłatę lub przeniesienie praw. W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu.

Podsumowanie

Jak widać z opisanych powyżej zasad podstawowe różnice w stosunkach majątkowych małżonków w ustroju wspólności majątkowej i w ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej dotyczą zarządzania majątkiem przez małżonków oraz odpowiedzialności majątkowej małżonków za zaciągnięte zobowiązania. W przypadku prowadzenia przez któregokolwiek z małżonków  działalności gospodarczej ustrój rozdzielności majątkowej pozwala na szybkie i samodzielne podejmowanie przez niego decyzji gospodarczych przy jednoczesnym ograniczeniu jego odpowiedzialności majątkowej z tytułu prowadzonej działalności do jego majątku osobistego. Możliwość wprowadzenia w małżeństwie ustroju rozdzielności z wyrównaniem dorobków pozwala natomiast zabezpieczyć interesy ekonomiczne małżonka, który z różnych powodów ma ograniczone lub pozbawiony jest w zupełności możliwości zarobkowania i w zasadzie zapewnia mu ochronę majątkową taką, jaka daje ustrój wspólności majątkowej.